Sergio Mattarella: notaris of speler?
(01-02-2015)
Gisteren behaalde hij net niet de tweederde meerderheid van stemmen bij zijn verkiezing tot twaalfde president van Italië. Hoewel de absolute meerderheid bij die vierde stemming voldoende was, scoorde Sergio Mattarella veel beter dan gehoopt en is hij daarmee een president die breed gedragen wordt door parlement en regiovertegenwoordigers.
Dat wil zeggen, parlementariërs en regiovertegenwoordigers van centrumlinks (want ook de meeste regiovertegenwoordigers zijn van centrumlinkse snit). Centrumrechts (de Lega en Berlusconi's ruziënde Forza Italia) plus de Vijfsterrenbeweging van Grillo stonden erbij en keken ernaar. Alleen de centrumrechtse coalitiepartner van premier Renzi, Angelino Alfano en zijn NCD-partij, stemden met frisse tegenzin voor Mattarella.
Renzi kan tevreden zijn. Zijn strategie om snel een president die voor velen goed verteerbaar is te laten kiezen heeft succes gehad. De schandalige vertoning van twee jaar geleden, toen Giorgio Napolitano werd herkozen bij gebrek aan overeenstemming over een opvolger, is definitief uitgewist.
En zo heeft Italië nu een nieuwe president die 73 lentes jong is en vast geworteld in het politieke systeem. Een christendemocraat van de linkervleugel, die na het uiteenvallen van die partij als gevolg van het smeergeldschandaal begin jaren 90 zich verdienstelijk maakte in de progressief katholieke Margherita-partij en medeoprichter was van Romano Prodi's Olijfcoalitie. Geen vriend van Silvio Berlusconi. Eind jaren 80 stapte Mattarella, samen met enkele anderen, uit een regering die een mediawet voorstelde waarmee Berlusconi's televisiezenders samen met staatsomroep RAI een monopoliepositie zou verkrijgen. Dat heeft Silvio hem nooit in dank afgenomen.
In bijna alle kranten wordt Mattarella geroemd om zijn eenvoud en low profile. Kirrend van bewondering wordt beschreven hoe hij, eenmaal weduwnaar geworden, een appartementje heeft betrokken van 50 vierkante meter in het gebouwencomplex van het Constitutionele Hof. Om dicht bij zijn werk te zijn vermoedelijk. Ook wordt gloedvol verteld hoe de nieuwe president zich gisteren en vanochtend in een grijze Fiat Panda liet vervoeren. Onwillekeurig duikt de naam Franciscus op bij zoveel soberheid.
Eigenlijk was Sergio Mattarella van huis uit niet voorbestemd voor de politiek. Hij verkoos een carrière als hoogleraar parlementair recht in zijn geboortestad Palermo. Maar toen zijn oudere broer Piersanti, die als regionaal voorzitter van Sicilië de christendemocratische familietraditie wel had gevolgd, door de maffia werd vermoord, stelde Sergio zich verkiesbaar voor het parlement. Aan het eind van zijn politieke loopbaan hervond hij zijn oude liefde. In 2011 werd hij benoemd tot rechter van het Constitutionele Hof.
In Italië weten weinig mensen wie hij echt is. Een man van weinig woorden en gelaatsuitdrukkingen, correct, integer en ook wat zoutloos. Maar zijn naam kennen ze wel, zij het verbonden aan de kieswet die hij heeft helpen opstellen. Met deze Mattarellum-wet zijn de Italianen in 1994, 1996 en 2001 naar de stembus gegaan. Totdat de regering-Berlusconi eind 2005 razendsnel een nieuwe kieswet uit de grond stampte, bedoeld om het tegenstander Prodi en diens coalitie moeilijk te maken om de verkiezingen te winnen. En kijk, deze laatste kieswet, bijgenaamd Porcellum (letterlijk Zwijnenstreek), is in 2013 door het Constitutionele Hof ongrondwettig verklaard... Jawel, datzelfde hof waar Mattarella rechter van is. Dat vonnis kwam wat aan de late kant, aangezien de Italianen in 2006, 2008 en 2013 naar de stembus waren gegaan om met een ongrondwettelijke kieswet een parlement te kiezen. Maar dit terzijde.
Sergio Mattarella, de onkreukbare jurist, wordt nu president op een moment dat premier Renzi bezig is de Senaat in zijn huidige functie op te heffen, een groot pakket hervormingen wil doorvoeren en eigenlijk zo snel mogelijk een nieuwe, wel grondwettelijke kieswet moet opstellen. Renzi hoopt ongetwijfeld dat Mattarella hem geen spaak in het wiel zal steken en een weinig media-aandacht zoekende en vooral meegaande president zal zijn. Of die verwachting uitkomt, is maar de vraag. Mattarella zou nog wel eens strenger uit de hoek kunnen komen dan verwacht. Geen notaris dus, maar een speler in het politieke veld. Of liever, een krachtige scheidsrechter die gebruik maakt van zijn in de grondwet vastgelegde bevoegdheden.
Italië mag dan geen presidentiële republiek zijn, de laatste presidenten hebben duidelijk laten zien dat ze veel meer wensen te zijn dan ceremoniële boegbeelden en lintjesknippers. De president benoemt de premier en de ministers, kan wetten terugsturen naar het parlement en kan datzelfde parlement ontbinden. Presidenten als Scalfaro en Napolitano hebben laten zien dat de rol van het Italiaanse staatshoofd steeds belangrijker wordt. Want hoe zwakker de politiek, des te sterker de president. Zie de wijze waarop Napolitano in 2011 Berlusconi naar de deur begeleidde en Monti introduceerde op het politieke toneel door hem tot senator voor het leven te benoemen.
Dinsdag 3 februari legt Sergio Mattarella de eed af en houdt hij zijn eerste toespraak tot parlement en natie. Zijn mandaat duurt zeven jaar. We zullen zien of hij zijn naam eer aan doet. Tenminste, zijn naam met een lichte klinkerwijziging aan het eind. Mattarello betekent in het Italiaans namelijk deegroller. En daar kun je, indien nodig, ook mee slaan.
